Puzzelen met de Rubik kubus: vrij te gebruiken of auteursrechtelijk beschermd?
Puzzelen met de Rubik kubus: vrij te gebruiken of auteursrechtelijk beschermd?
Is de Rubik kubus auteursrechtelijk beschermd? Deze vraag heeft het Gerechtshof Arnhem-Leeuwarden 57 jaar na het ontwerp van de bekende Rubik Kubus onlangs beantwoord. Cadeauhandelaar Beckx had diverse kopieën gemaakt van de Rubik Kubus, met elk een andere kleurstelling (zie afbeelding). Rubik heeft in diverse procedures tegen cadeauhandelaar Beckx betoogd dat die kopieën een inbreuk zijn op haar auteursrecht. Beckx meent dat het haar vrij staat kopieën te maken van de Rubik Kubus omdat die niet auteursrechtelijk beschermd is. Met de uitspraak van het Gerechtshof komt deze discussie voorlopig tot een einde, met als conclusie dat de Rubik Kubus deels wel auteursrechtelijk beschermd is en deels niet.
In het lezenswaardige arrest legt het Gerechtshof op heldere wijze uit waarom de Rubik kubus auteursrechtelijk beschermd is. Hoe komt het Gerechtshof tot deze conclusie?
Wanneer is er sprake van auteursrechtelijke bescherming?
Het Gerechtshof begint met een opsomming van de criteria om in aanmerking te komen voor auteursrechtelijke bescherming. Het werk waarvoor bescherming wordt ingeroepen (in dit geval dus de Rubik Kubus) moet oorspronkelijk zijn en voldoende nauwkeurig identificeerbaar zijn. Daarbij geldt dat een werk oorspronkelijk is als het: “een eigen intellectuele schepping van de maker is die de persoonlijkheid van de laatste weerspiegelt.” Met andere woorden, het moet een creatieve prestatie zijn.
Hierbij gelden twee belangrijke uitzonderingen die enigszins voor de hand liggen. Als er voor de ontwerper geen ruimte is om eigen creatieve keuzes te maken bij het ontwerp, dan is er geen sprake van auteursrechtelijke bescherming. De prestatie is dan niet creatief genoeg. Een veelvoorkomend geval is het geval dat de technische werking van het werk (de Rubik kubus) nu eenmaal voorschrijft hoe het er uit moet zien: ‘een kubus is vierkant’.
Dat is ook het geval als een idee maar op één enkele wijze uitgewerkt kan worden: het idee valt dan samen met de uitdrukking daarvan. Of anders gezegd ‘het idee is het ontwerp’ en ‘het ontwerp is het idee’. Dan is er ook te weinig creativiteit.
Is het ontwerp van de Rubik Kubus een creatieve prestatie?
Het Gerechtshof kijkt eerst naar de Rubik Kubus in een blanke kleurstelling. Op basis daarvan stelt het Gerechtshof vast dat de Rubik Kubus een logicaspel of 3D-puzzel is. De technische werking daarvan staat daarbij centraal: de afzonderlijke kubussen kunnen van elkaar bewegen door deze te draaien, waarmee de puzzel is op te lossen. De Rubik Kubus zonder kleuren is dus geen creatief ontwerp.
Vervolgens kijkt het Gerechtshof naar de kleurstelling van de Rubik Kubus. Is hier wel sprake van een creatieve prestatie? Het idee om de kubussen van een kleur te voorzien niet. Dat is immers nodig om de Rubik Kubus te kunnen oplossen. Zonder gekleurde kubussen werkt het spel niet. Dus dit is ook geen creatieve prestatie vanwege de noodzakelijke technische werking (het onderscheiden van de verschillende kubussen door een kleur).
De keuze voor de verschillende kleuren van de kubussen is wel een creatieve prestatie volgens het Gerechtshof. De ontwerper van de Rubik Kubus heeft daarbij veel vrijheid om een keuze te maken en is niet gebonden aan een technische werking. Immers, de keuze voor de kleur geeft geen invloed op het kunnen oplossen van de Rubik Kubus. De kenmerkende kleuren van de Rubik Kubus (rood, groen, geel blauw, wit en oranje) liggen niet voor de hand, er zijn ook veel andere opties. De keuze voor een bepaalde kleurencombinatie is dus auteursrechtelijk beschermd.
Naast de kleuren van de kubussen, heeft de Rubik Kubus ook zwarte gridlijnen, die de afzonderlijke kubussen onderscheiden. Beckx meent dat dit functioneel is omdat dit zorgt voor het onderscheiden/afscheiden van de verschillende kubussen en hun kleur. Deze komen dan beter uit en zijn daarmee zichtbaarder. Het Gerechtshof is het daar niet mee eens. De keuze voor de zwarte kleur van de gridlijnen en ook de dikte, wordt niet technisch voorgeschreven en laat dus voldoende ruimte voor een creatieve keuze.
Kortom, zowel de kleurstelling als de gridlijnen zijn voldoende creatief zodat deze onderdelen in aanmerking komen voor auteursrechtelijke bescherming.
Heeft Beckx inbreuk gemaakt?
Tot slot de vraag of de Rubik Kubus van Beckx inbreuk maakt op het auteursrecht van Rubik. Het Gerechtshof vergelijkt hierbij de beide kubussen en stelt vast dat de totaalindruk hetzelfde is. Beckx heeft voor dezelfde kleuren gekozen waarvan de tint licht afwijkt van het origineel:
Op basis van de vergelijking tussen beide kubussen komt het Gerechtshof tot de conclusie dat ondanks de lichte kleurafwijking, de totaalindruk hetzelfde is. Niet alleen de kleuren zijn overeenstemmend, ook de dikte en de kleur van de gridlijnen zijn dat. Deze vergaande overeenstemming is voor het Gerechtshof aanleiding om te bepalen dat Beckx inbreuk maakt op het auteursrecht van Rubik.
Gevolgen inbreuk
De gevolgen van de inbreuk zijn fors. Beckx moet direct de nog aanwezige kubussen van de markt halen op straffe van een dwangsom en moet aan Rubik alle informatie verstrekken over de productie en levering van de Kubus aan haar afnemers.
« Terug naar het overzicht